عموما به وسایل و تجهیزاتی که خارج از جعبه کیس یک رایانه قرار داشته باشد وسایل جانبی یا(peripherals) می گویند.شایان ذکر است برخی از وسایل موجود در داخل جعبه نیز نظیرCDدرایو و دیسک سخت جزو وسایل جانبی محسوب می شوند.در اکثر سیستم های رایانه ای سه وسیله جانبی ضروری زیر همواره مطرح می باشد،این سه وسیله عبارتند از:

1- صفحه کلید          (Keyboard)

2- ماوس                (Mouse)    

3- صفحه نمایشگر         (Monitor)

 

توضیح: دو وسیله اول و دوم از وسایل مهم ورودی رایانه است که از آنها برای ورود اطلاعات استفاده می شود و از مورد سوم به منظور خروج اطلاعات استفاده می گردد.

 

صفحه کلید

 

مشهورترین دستگاه ورودی صفحه کلید یا کیبورد نام دارد.صفحه کلید دستگاهی است که ظاهر آن شبیه ماشین تایپ است و روی آن تعدادی کلید وجود دارد که نحوه چیدن آنها شبیه ماشین تایپ بوده و کاربر را قادر می سازد تا با استفاده از آن اطلاعات و فرامین دلخواه خود را وارد رایانه نماید.

کلیدهای یک صفحه کلید از 3 نوع کلید تشکیل شده:

1-کلیدهای حروف الفبا و اعداد (این نوع کلیدها،شامل کلیدهای مربوط به حروف الفبا و اعداد می باشند.)

2-کلیدهای نقطه گذاری (این نوع کلیدها،شامل نقطه،ویرگول،نقطه ویرگول(سمی کالن) و امثال آن می باشند.)

3-کلیدهای خاص(ویژه)  (این نوع کلیدها،شامل کلیدهای کنترلی،کلیدهای جهت دار(Arrow keys)،کلیدهای

تابعی،کلیدNum lock،کلیدCaps lock و برخی کلیدهای دیگر می باشد.

 

توضیح مهم: درون صفحه کلید یک ریز پردازنده خاص وجود دارد که کارهای گوناگون انجام می دهد. مهم ترین

وظیفه ی ریز پردازنده صفحه کلید،کنترل و مراقبت کلیدها و سپس گزارش به رایانه در هنگام فشار دادن یا رها کردن یک کلید می باشد.

 

صفحه نمایش(Monitor)

متداول ترین دستگاه خروجی در میکروکامپیوتر،صفحه نمایش یا مانیتور نام نام دارد.ظاهر صفحه نمایش رایانه شبیه تلویزیون است با این تفاوت که صفحه نمایش تنها توانایی ارتباط با رایانه و نمایش اطلاعات ارسالی آن را دارد در صورتی که تلویزیون یک مدار گیرنده است و قادر به نمایش تصاویری است که به صورت امواج الکترومغناطیسی دریافت می کند.

معنی مانیتور آگاهی دهنده است و لذا از آن برای آگاهی یافتن از آنچه که در داخل رایانه می گذرد استفاده می کنند. برخی از کاربران صفحه نمایش را "واحد نمایش بصری" یا VDU می نامند.

کاربر اطلاعات را به واحد پردازش مرکزی ارسال می نماید و سپس این واحد اطلاعات را جهت آگاهی کاربر در صفحه نمایش،ارایه می دهد.

در ادامه ذیلا برای شما نام چند نوع از دستگاههای خروجی(صفحه نمایش)را می آوریم.

1-صفحه نمایش CRT

2-صفحه نمایش کریستال مایع

3-صفحه نمایش پلاسمای گازی

4-صفحه نمایش الکترولومینانس

 

ماوس(Mouse)

بسیاری از برنامه ها توسط رابط گرافیکی کاربر که به صورت اختصار(GUI) نامیده می شود به صورت تصاویر در صفحه نمایش رایانه به نمایش در می آیند.هرGUI شامل یک اشاره گر یا پوینتر است که می تواند آن را در صفحه نمایش رایانه خود به حرکت درآورد ماوس یا موش ابزاری است که به کمک آن می توانید اشاره گر را در صفحه نمایش به حرکت درآورید.نامگذاری ماوس یا موش به شکل ظاهری آن مربوط می شود. یک محفظه پلاستیکی سخت با دو یا سه کلید روی آن که با سیم بلندی از ته آن به کامپیوتر وصل می شود.در وجه تحتانی ماوس،یک توپ کوچک درون یک سوراخ جاسازی شده است که با حرکت آن اشاره گر یا کرسر و یا مکان نما جابه جا می شود.

همان طور که گفته شد دستگاه ماوس دارای دو یا سه دکمه در قسمت فوقانی خود می باشد از این دکمه ها برای ارسال علایم به رایانه ای که در اختیار شما است استفاده می شود.چنانچه یکی از کلیدها را بزنید و رها کنید اصطلاحا به آن کلیک یا تقه می گویند و چنانچه یک کلید را سریعا دوبار بزنید و رها کنید اصطلاحا به آن دابل کلیک می گویند و یا می توانید کلیدی را فشار داده و نگهدارید و در عین حال ماوس را به حرکت درآورید که این عمل را درگ(Drag) می گویند.

 

توضیح:بسیاری از برنامه ها این امکان را به کاربر می دهد که علاوه بر استفاده از ماوس از صفحه کلید نیز در جابجایی اشاره گر استفاده نماید.

 

وسایل دیگر جهت کنترل اشاره گر

 

1- Track ball

این ابزار کنترل،شبیه یک عدد ماوس پشت و رو شده است،به این ترتیب که توپ در قسمت فوقانی و در یک حفره جاسازی شده است بنابراین شما با حرکت دادن توپ می توانید اشاره گر را به نقطه مورد نظر خود انتقال دهید.

 

2- کنترلرهای بازی یا  Joystick

جوی استیک یک دسته کنترلی است که بیشتر در بازی های رایانه ای به کار می رود،این وسیله نیز همانند ماوس کنترل اشاره گر را به عهده دارد و به آن اهرم هدایت نیز می گویند.با حرکت دادن دسته،می توان حرکت اشیا را در صفحه نمایش کنترل کرد.

 

3- Touchpad

در برخی از رایانه ها مانند Notebook وسیله ای تعبیه شده است که عموما داخل صفحه کلید جاسازی می شود.این وسیله به شکل صفحه قابل لمسی است که نسبت به فشار انگشتان کاربر حساس بوده و حرکت آنها را احساس می نماید در نتیجه اشاره گر به سمت نقطه دلخواه کاربر حرکت می کند.

 

 

 

4- قلم نوری یا Light pen

از این وسیله به صورت یک قلم می باشد می توان برای ترسیم اشکال و یا نوشتن متن و همچنین برای کنترل منوها و آیکن ها بهره گرفت.

 

5- Touch Screen

نوعی صفحه نمایش رایانه است که اگر نقطه ای از سطح آن با دست لمس شود می تواند موقعیت نقطه لمس شده را تشخیص دهد.این وسیله عمومادر باجه های اطلاعات عمومی و دستگاه های پاسخ دهنده اتوماتیک کاربرد فراوان دارند.

 

6- Graphics Tablet

یک صفحه مستطیل شکل مسطح که سطح آن با اجزای الکترونیکی پوشیده شده است.این صفحه تخت حرکت یک سوزن یا قلم پلاستیکی را بر روی خود تشخیص داده و شناسایی می کند.این ابزار در امور مهندسی و طراحی و هنری کاربرد فراوان دارد.هم اکنون در رایانه های جیبی نیز استفاده از آن رایج شده است.

 

7- قلم طراحی یا Stylus

این ابزار نیز یک وسیله اشاره ای است که همراه با لوح گرافیکی به کار می رود.قلم طراحی توسط یک سیم به لوح وصل می شود.برای رسم نقطه توسط این قلم،کافی است که شما نوک آن را با سطح لوح تماس دهید.

چون کنترل این نوع قلم بسیار راحت است،کاربران و طراحان گرافیکی این ابزار را به سایر ابزارهای مشابه ترجیح می دهند.

 

 

 

خارج از جعبه (Case) – وسایل انتخابی مهم

 

همان گونه که ملاحظه نمودید تجهیزاتی که بیان شد از اهمیت و ویژگی های خاصی برخوردار بودند چراکه اصولا بدون آنها رایانه کار نمی کند و یا کارکردن با آن بسیار دشوار است.در عین حال برخی وسایل نیز وجود دارند که هرچند حضور آنها ضروری نیست اما در عصر حاضر و با پیشرفت فن آوری و پاسخ سریع به نیازها استفاده از آنها در منازل و ادارات اجتناب ناپذیر می نمایاند در این رابطه می توان به چاپگر،مودم و بلندگوهای سیستم اشاره نمود،همچنین می توان به برخی از وسایل دیگر نظیر اسکنر(پویشگر)،دوربین دیجیتال و مبکروفن که تاچندی قبل تجهیزات عجیب و غریب و مرموز به شمار می رفتند و امروزه به صورت اجزای کاملا طبیعی و نرمال مورد استفاده واقع می شوند،اشاره نمود.اکنون به صورت خلاصه به یکایک این تجهیزات می پردازیم:

 

چاپگرها(Printers)

امروزه در بازار رایانه انواع مختلفی از چاپگرها عرضه می شود که در اینجا به دو نوع از معروف ترین آنها یعنی چاپگر لیزری و جوهر افشان پرداخته می شود.

 

 

 

 

 

1- چاپگرهای لیزری

تکنولوژی این نوع چاپگرها مشابه تکنولوژی دستگاه های فتوکپی است.در این نوع چاپگرها به وسیله پرتولیزر و آینه گردان تصویر یک صفحه روی غلتک حساس به نور ایجاد می شود.بدیهی است که تصویر مورد نظر تحت دستورالعمل ها و فرامین صادره از سوی رایانه،بر روی صفحه کاغذ چاپ می شود.

 

2- چاپگرهای جوهر افشان

این نوع چاپگرها دارای یک قلم متحرک یا نوک نوشتن می باشد که همراه خود یک کارتریج یا مخزن جوهر دارد.قلم متحرک تحت کنترل رایانه بوده و دارای حرکت رفت و برگشت است.بنابراین قلم نوشتن،برای چاپ تصویر مطابق دستور چاپ کاربر عمل نموده و در عین حرکت رفت و برگشتی مقداری جوهر از طریق نوک نوشتن در نقاطی که تعریف شده

است،پاشیده می شود.

کیفیت چاپ در این نوع چاپگر مناسب است ولی از نظر سرعت کند می باشد.

 

سایر انواع چاپگرها

گروه دیگری از چاپگرها نیز وجود دارند که به چاپگرهای ضربه ای موسومند.عملکرد این گروه بسیار شبیه عملکرد یک ماشین تایپ است.چاپگر ضربه ای حروف،ارقام و علایم مورد نظر را از طریق یک نوار آغشته به جوهر و بر اساس ضربه ای که بر آن وارد می نماید برروی کاغذ حک می نماید.

چاپگرهای ضربه ای(Impact printers) خود بر دو نوع اند:

 

1- چاپگرهای با علایم شکل یافته

در این نوع چاپگرها،شکل کاراکترهای قابل چاپ از پیش ایجاد شده اند.کاراکترها به صورت برجسته روی چکش ها و یا چرخ های خاصی تعبیه شده اند.بین کاغذ و کاراکتر یک نوار جوهر وجود دارد،کاراکتر به این نوار برخورد می کند و طرحی از آن روی کاغذ به وجود می آید.شایان ذکر است چون شکل کاراکترها از پیش و با دقت ایجاد شده است لذا کیفیت چاپ بسیار خوب است.در زیر نام چند نوع از چاپگرهای ضربه ای با علایم شکل یافته را می آوریم:

1- چاپگرهای چرخ فلکی(Daisy Wheel printer)

2- چاپگرهای انگشتانه ای(Thimble printer)

3- چاپگرهای زنجیره ای(Chain printer)

 

2- چاپگرهای ماتریسی

این نوع چاپگر که به Dot Matrix یا نقطه ماتریسی نیز مشهور می باشند،فاقد یک مجموعه کاراکتر با شکل و تمایل از پیش تعیین شده هستند.چاپگر نقطه ماتریس ابتدا شکل کاراکتر را می سازد سپس با روش ضربه ای آن را چاپ می کند.ساخت کاراکترها توسط یک هد سوزنی صورت می گیرد.عبارت نقطه ماتریس،به مستطیل یا بلوک کوچکی اطلاق می شود که روی آن نقطه هایی به شکل کاراکتر متنی یا گرافیکی مورد نظر به نمایش در آمده یا چاپ می شود.ماتریس نقطه ای از چند ردیف و ستون تشکیل می گردد.شایان ذکر است کیفیت تصویر خروجی این نوع چاپگرها و البته به ابعاد ماتریس و به عبارتی بستگی به تعداد سوزن های تشکیل دهنده کاراکتر دارد.بنابر این با توجه به توضیح فوق،چاپگر ضربه ای 24 سوزنه به مراتب دارای کیفیت بیشتری نسبت به چاپگر ضربه ای 9 سوزنه می باشد.

 

توضیح مهم:سرعت چاپ در چاپگر ها با واحد"کاراکتر بر ثانیه"سنجیده می شود.یک چاپگر ضربه ای نقطه ماتریسی نوعی می تواند سرعتی حدود 300 کاراکتر بر ثانیه یا(CPS)داشته باشد.

 

یکی دیگراز انواع تجهیزات چاپ،وسیله ای به نام پلاتر است.از این وسیله چاپ برای مقاصد خاصی استفاده می شود،نظیر چاپ نقشه های مهندسی یا معماری.عموما پلاتر برای چاپ نقشه های بزرگ و بسیار بزرگ طراحی و ساخته می شوند،لذا دارای قیمت نسبتا بالایی می باشند.

 

چگونگی انتخاب یک چاپگر

برخی از فاکتورهای مهم جهت خرید یک چاپگر که می بایست مورد توجه قرار گیرد ذیلا آورده می شود:

 

1- سرعت خروجی

بیشتر چاپگرهای لیزری توانایی چاپ حداقل 8 تا12 صفحه در مدت زمان یک دقیقه را دارند.سرعت چاپ برای صفحاتی که دارای متن باشند و یا حاوی یک تصویر گرافیکی،متفاوت است.به عنوان مثال صفحاتی که دارای تصاویر گرافیکی است کندتر چاپ می شوند چاپگرهای جوهر افشان عموما کندتر از چاپگرهای لیزری هستند.به هر حال چاپگری که بتواند ضمن حفظ کیفیت تصویر،سرعت خروجی بالایی داشته باشد از اهمیت و توجه بیشتری برخوردار است.

 

2- رنگ(Color)

چنانچه تمایل به رنگی شدن محتویات مورد نظر خود دارید،ضروری است که یک چاپگر رنگی تهیه نمایید.شایان ذکر است چاپگرهای لیزری گران هستند درصورتی که چاپگرهای جوهر افشان رنگی ارزان هستند.برخی از چاپگرهای رنگی از سه جوهرمختلف و برخی دیگر از چهار جوهر برای تولید تصویر استفاده می کنند.

برخی از چاپگرها دارای یک مخزن جوهر هستند که شامل ترکیب 3 یا 4 رنگ و برخی دیگر برای هر رنگ یک مخزن جوهر ویا کارتریج دارند.

چنانچه ندرتا احتیاج به چاپ رنگی دارید بهتر است از چاپگری استفاده نمایید که حد اقل از دو مخزن جوهر سیاه و سفید بهره می گیرد.شدت چاپ رنگ سیاه در حالتی که از یک مخزن جوهر یا کارتریج با رنگ سیاه استفاده می کنید بسیار بیشتر است از شدت چاپ این رنگ در حالتی که از یک مخزن با رنگ های متعدد بهره می گیرید.

 

3- هزینه های مصرفی

در ابتدا شما برای خرید یک دستگاه چاپگر متقبل هزینه ای می شوید که این هزینه،هزینه ی ابتدایی و پایه است.هزینه دیگری که به هنگام استفاده از چاپگر آن را حتما تقبل خواهید نمود،خرید مخزن جوهر یا کارتریج است.

چاپگرهای لیزری و چاپگرهای جوهر افشان هردو نوع احتیاج به تعویض کارتریج دارند،برای چاپگر لیزری نیاز به تعویض کارتریج تونر و برای چاپگر جوهر افشان نیاز به تعویض کارتریج جوهر می باشد.بنابراین قبل از خرید هر نوع چاپگر،ابتدا هزینه هر صفحه چاپ را با توجه به قیمت مخزن جوهر یا کارتریج مورد نظر قرار دهید.

 

مودم(Modem)

External            Internal

مودم وسیله ای است که کامپیوتر شما را با خط تلفن ارتباط می دهد.در این صورت شما قادر خواهید بود که با شبکه جهانی اینترنت ارتباط برقرار نموده و نیز بتوانید E-mail یا نامه الکترونیکی خود را ارسال نمایید.امروزه اغلب کامپیوترهایی که خریداری می شوند مجهز به مودم بوده که از قبل به هنگام اسمبل نمودن رایانه در آن نصب شده است.این نوع مودم درون Caseودر داخل یکی از شکافهای توسعه یا Slot قرار می گیرد،که به آن Internal می گویند.مودم دیگری نیز وجود دارد که از طریق یک کابل به رایانه متصل می گردد که به آن مودم خارجی یا Externalمی گویند که در داخل کیس سیستم قرار نمی گیرد.

 

مالتی مدیا(چند رسانه ای Multimedia)

یکی از جدیدترین پدیده ها مربوط به رایانه های شخصی،چند رسانه ای یا مالتی مدیا می باشد.این پدیده آمیزه ای از رسانه هایی نظیر تلویزیون،رایانه،دستگاه های پخش صوت با کیفیت بالا و نرم افزارهای کاملا جدید است.با تلفیق صدا،نور و داده های کامپیوترها می توان بسیاری از نا شدنی های گذشته را شدنی کرد.اکنون داده های رایانه ای منحصر به متن یاText نیست بلکه موزیک ها،تصاویر گرافیکی،ترسیمات متحرک،تصاویر ویدیویی و مذاکرات و گفت و گوها نیز داده هایی هستند که امکان تبدیل آنهابه ارقام وجود دارد(اعداد باینری).برنامه هایی که توانایی کاربردهای اشاره شده را داشته باشند برنامه های کاربردی چند رسانه ای نامیده می شوند.امروزه اکثر رایانه های موجود در بازار،رایانه های مالتی مدیا یا چند رسانه ای هستند که تجهیزات ومولفه های مورد نیاز را به همراه خود دارند.

اکنون ذیلا به معرفی تعدادی از تجهیزات یک سیستم چند رسانه ای می پردازیم:

 

اسکنر(Scanner)

دستگاهی که قادر است تصاویر را به یک رایانه وارد کند،اسکنر یا پویشگر نامیده می شود.عملکرد اسکنر شبیه بخشی از عملکرد یک دستگاه فتوکپی است به این مفهوم که اسکنر چون یک دستگاه اپتیکی است لذا با استفاده از تابش پرتوهای نورانی به سطح تصویر و انعکاس آنها،تصویر را نقطه به نقطه اسکن یا پویش می نماید.اطلاعات برگشتی از تصویر به صورت ارقام صفر و یک به رایانه ارسال می شود.اکنون یک برنامه که از قبل در سیستم نصب شده است،این اطلاعات را مجددا به تصویر تبدیل می کند.

 

دوربین دیجیتال(Digital Camera)

نحوه کارکرد یک دوربین دیجیتال یا رقمی بسیار شبیه عملکرد دوربین معمولی است.بجز این که در دوربینهای دیجیتالی از فیلم عکاسی استفاده نمی شود بلکه تصاویر به صورت دیجیتالی در حافظه دوربین نگهداری می شود.

اکنون شما می توانید تصاویر مورد نظر خود را به یک رایانه برای نمایش یا چاپ انتقال دهید.

اصولا کیفیت تصاویر چاپ شده در این دوربین ها آنچنان بالا نیست لذا می توانید جهت افزایش کیفیت تصویر از یک نرم افزار گرافیکی مانند فتو شاپ بهره جسته و از جلوه های ویژه یا effect آنها استفاده نمایید.البته دوربینهای با قابلیت 7MPیا بالاتر به بازار عرضه شده اند که کیفیت خوبی دارند.

 

بلندگو(Speaker)

یک رایانه استاندارد از این وسیله ی اساسی ومهم به منظور پخش صوت استفاده می نماید.این صوت شامل موسیقی و هر نوع صدای دیگری می تواند باشد.لازم به توضیح است که بلند گوها یکی از مولفه های مهم یک سیستم مالتی مدیا یا چند رسانه ای است.

 

کارت صدا(Sound Card)

به طور قطع کارت صدا یکی دیگر از مولفه های مهم یک سیستم چند رسانه ای است که به احتمال زیاد رایانه شما دارای این کارت می باشد.این کارت یک برد الکترونیکی است که در داخل یکی از شکافهای توسعه واقع در برد مادر قرار می گیرد بنابراین چنانچه نیاز به کیفیت بالای صوتی دارید بهتر است کارت صوتی خود را ارتقا دهید،این عمل با خارج نمودن کارت صوتی موجود و قرار دادن کارت جدید صوتی به جای آن صورت می گیرد.شایان ذکر است در برخی از بردهای مادر کارت صدا به صورت یکپارچه بوده و قابل تعویض و یا قابل ارتقا نیست که اصطلاحا آنراOnboard می گویند.

 

میکروفون(Microphone)

گاهی اوقات شما می توانید به جای استفاده از صفحه کلید یا ماوس از طزیق گفتار برنامه های کاربردی را کنترل نمایید.برای اجرای این کار از میکروفون می توانید استفاده نمایید.

 

مواظبت از سخت افزار

در اینجا خواهیم آموخت که چگونه با رفتار درست و حفظ نکات ایمنی بر طول عمر رایانه خود بیفزاییم:

 

1- رایانه ها تجهیزات حساس هستند،لذا از آزمودن و امتحان ویژگی و تحمل قطعات خودداری نمایید.

2- سعی کنید همواره هوای تازه در اتاق رایانه در گردش باشد تا به این ترتیب فن منبع تغذیه که از بیروند از کیس مشاهده می شود بتواند قسمتهای الکترونیکی را خنک نماید.

3- قسمت پشت کیس رایانه را همواره خالی نگه داشته و اجازه دهید که هوا از آن سمت گردش نماید،توجه داشته باشید که کیس سیستم نباید کاملا پوشیده شود.

4- در محلی که کامپیوتر قرار دارد از کولرهای آبی کمتر استفاده نمایید چراکه رطوبت اضافی ممکن است باعث اشکال و خرابی در مدارهای الکترونیکی رایانه شود.

5- رایانه خود را دور از گردو غبار نگه دارید و در هنگام تمیز نمودن اتاق رایانه خاموش بوده و روی آن را کاملا بپوشانید و از ریخته شدن مایعات و نوشیدنی ها جلوگیری نمایید.

6- دمای بالا عامل بسیار خطرناک ومنفی برای سیستم شماست.بنابراین دمای اتاق را برابر استاندارد تنظیم نمایی.

7- رایانه را به هنگام عدم نیاز و پایان کار به صورت صحیح و برابر دستورالعمل قانونی خاموش کنید.لازم است قبل ازShut Down نمودن رایانه ابتدا کلیه برنامه ها و پنجره های باز شده بسته شوند و سپس رایانه از طریق طی مراحل اصولی خاموش شود.به هیچ عنوان برای خاموش کردن رایانه قبل از طی مراحل یک دفعه دو شاخه را از پریز نکشید.

8- با توجه به جنس دیسکت ها و پوشش مغناطیسی آنها بهتر است این نوع رسانه در معرض میدانهای مغناطیسی قرار نگیرد،دراین رابطه دستگاه مانیتور شما یکی از تجهیزاتی است که تولید میدان مغناطیس بسیار قوی می کند.

9- از جابه جا نمودن سیستم به هنگام روشن بودن آن جدا خودداری نمایید.

10- به هنگام بروز اشکال در سیستم رایانه خود، برای پرهیز از پیشرفت خرابی ضروری است به کارشناس و متخصص مربوطه مراجعه نمایید.